กลุ่มรักษ์ตึกหุ่นยนต์ออกแถลงการณ์ค้านทุบตึกยูโอบี ยื่น กมธ.วุฒิสภาชง 3 ข้อ ‘ชัชชาติ’ชี้เป็นเรื่องน่าสนใจ เล็งลิสต์ตึกที่มีคุณค่า

กรณีธนาคารยูโอบี (UOB) เจ้าของตึก หุ่นยนต์ (Robot Building) กำลังรีโนเวต อาคารสำนักงานดังกล่าว เป็นฝีมือการออกแบบของ ดร.สุเมธ ชุมสาย ณ อยุธยา ศิลปินแห่งชาติ สาขาศิลปะสถาปัตยกรรม พ.ศ.2541 ได้รับการขนานนามว่าทันสมัย แปลกไม่เหมือนใคร ทั้งยังอยู่คู่ย่านสาทรมานานกว่า 3 ทศวรรษ ส่งผลให้เกิดกระแสวิพากษ์ผ่านทางโซเชียลด้วยความเสียดายสถาปัตยกรรมโมเดิร์น ถือเป็นหนึ่งในความภาคภูมิใจของคนไทยนั้น

เมื่อวันที่ 28 เมษายน ที่หอศิลปวัฒนธรรมแห่งกรุงเทพมหานคร แยกปทุมวัน กลุ่มรักษ์ตึกหุ่นยนต์ ร่วมกับสมาคมอนุรักษ์ศิลปกรรมและสิ่งแวดล้อม (SCONTE) และกลุ่ม Docomono Thai (คณะทำงานระหว่างประเทศว่าด้วยการเก็บข้อมูลและการอนุรักษ์สถาปัตยกรรมโมเดิร์นไทย) ออกแถลงการณ์ถึงกรณีดังกล่าว

นายวิชัย ตันตราธิวุฒิ สถาปนิกผังเมืองชื่อดัง ประธานกลุ่มรักษ์ตึกหุ่นยนต์ เป็นตัวแทนกล่าวคำแถลงการณ์ ความว่า เนื่องด้วยในขณะนี้ทางธนาคาร UOB ประเทศไทยกำลังดำเนินการทุบทำลายผนังภายนอกของตึกหุ่นยนต์เพื่อปรับปรุงเป็นอาคารสำนักงาน UOB สาขาสาทร แม้เราจะมองไม่เห็นจากภายนอกเพราะมีการคลุมผ้าใบไว้ทั้งอาคาร ทางธนาคารและผู้ออกแบบก็ไม่ได้มีการเปิดเผยแบบปรับปรุงภายนอกให้สาธารณชนเห็น แต่ทางผู้แทนกลุ่มคือ ตนเอง นายวิชัย ตันตราธิวุฒิ อดีตนายกสมาคมสถาปนิกผังเมืองไทย ประธานกลุ่มรักษ์ตึกหุ่นยนต์ พร้อมทั้ง ดร.สุเมธ ชุมสาย ณ อยุธยา ศิลปินแห่งชาติ สาขาศิลปะสถาปัตยกรรม (สถาปัตยกรรมร่วมสมัย) ปี พ.ศ.2541 สถาปนิกผู้ออกแบบอาคารนี้ ได้มีโอกาสเห็นแบบปรับปรุงอาคารที่มีบริษัท 103 อินเตอร์เนชั่นแนล เป็นผู้ทำแบบก่อสร้าง

นายวิชัยกล่าวว่า ในการประชุมอย่างไม่เป็นทางการพร้อมกับผู้แทนของธนาคาร UOB ประเทศไทย เมื่อวันที่ 16 มีนาคม 2566 จึงมีความกังวลว่าในแบบปรับปรุงนี้จะไม่หลงเหลือสภาพความเป็นตึกหุ่นยนต์อยู่เลย ในการนี้ คุณค่าความสำคัญในฐานะมรดกสถาปัตยกรรมร่วมสมัยไทยที่เป็นที่รู้จักมากที่สุดในโลกก็จะสูญหายไป คุณค่าและความหมายเชิงวัฒนธรรมนี้กำลังจะถูกแปรเปลี่ยนกลายเป็นอาคารสำนักงานหลังหนึ่งที่พบเห็นดาษดื่นทั่วไป ไม่ต่างไปจากการที่เรามีงานจิตรกรรมชิ้นเด่นระดับโลกแต่กลับถูกลบเลือนเพนต์ทับลงไปใหม่อย่างไร้ความตระหนักและไร้จิตสำนึก

นายวิชัยกล่าวว่า ดร.สุเมธ ชุมสาย ณ อยุธยา ได้ออกจดหมายถึงผู้บริหารธนาคารเพื่อทักท้วงขอให้มีการพิจารณาการปรับปรุงใหม่โดยคงรูปลักษณ์ภายนอกไว้ และ Docomomo Thai ได้ออกจดหมายเปิดผนึกถึงผู้บริหารธนาคาร แจ้งถึงคุณค่าความสำคัญในระดับนานาชาติของอาคารนี้ โดยร้องขอให้มีการพิจารณาเปลี่ยนแปลงแบบปรับปรุงภายนอกตึกหุ่นยนต์ให้คงสภาพเดิมที่มีความแท้ เพื่อคงประโยชน์สาธารณะในฐานะมรดกสถาปัตยกรรมโมเดิร์นไทยที่มีความโดดเด่น ทรงคุณค่าในระดับสากล แต่กลับได้รับคำตอบจากทางธนาคารอย่างไม่มีความตระหนักในคุณค่าความสำคัญอย่างยิ่งยวดทางวัฒนธรรมของอาคารเลย มีใจความว่า การออกแบบปรับปรุงของเราให้ความสำคัญกับความเป็นอยู่ที่ดีของพนักงาน รูปแบบภายนอกอาคารได้ปรับเปลี่ยนโดยคำนึงถึงสิ่งแวดล้อมเป็นหลัก และจะนำวัสดุที่เป็นมิตรกับธรรมชาติมาใช้ โดยใช้ผนังใสแทนที่ผนังทึบเพื่อช่วยลดการใช้ไฟและเครื่องปรับอากาศในอาคาร

นายวิชัยกล่าวว่า แม้ในขณะนี้ประเทศไทยมีความล้าหลังในการออกกฎหมายและการตีความกฎหมาย เพื่อคุ้มครองมรดกสถาปัตยกรรมร่วมสมัย จึงอาจมีการกระทำการโดยรู้เท่าไม่ถึงการณ์และยังไม่สามารถตระหนักถึงคุณค่า แต่เมื่อมีผู้รู้ทักท้วงไปก็น่าที่จะมีการเจรจาหาทางออกร่วมกัน แต่ทางธนาคารกลับดำเนินการทุบทำลายต่อไป จนต่อมาทาง Docomomo Singapore ก็ได้ลงข้อความสนับสนุน Docomomo Thai book พวกเขาเรียกร้องให้ธนาคาร UOB ประเทศไทย เคารพซึ่งความสำคัญอย่างยิ่งของตึกหุ่นยนต์ในฐานะมรดกสถาปัตยกรรมชิ้นสำคัญของเอเชียอาคเนย์ โดยให้มีการอนุรักษ์รูปลักษณ์ภายนอกที่เป็นไอคอนของอาคารไว้อย่างละเอียดอ่อน และสมาคมสถาปนิกสยามฯก็ได้ออกจดหมายเพื่อให้ผู้บริหารธนาคารพิจารณาถึงการปรับปรุงอาคารอย่างเหมาะสมที่จะยังคงรักษาคุณค่าและอัตลักษณ์ของอาคารหลังนี้ไว้

“สมาคมอนุรักษ์ศิลปกรรมและและสิ่งแวดล้อม (SCONTE) และกลุ่ม Docomomo Thai จึงขอเรียกร้องให้ธนาคาร UOB ประเทศไทย หยุดทำร้ายตึกหุ่นยนต์ แสดงความรับผิดชอบต่อสังคมไทยและสังคมโลกที่กำลังจะสูญเสียมรดกวัฒนธรรมร่วมสมัยชิ้นสำคัญของชาติ หันมาตระหนักถึงคุณค่าและหาทางแก้ปัญหาความเสียหายที่ได้เกิดขึ้นแล้ว โดยดำเนินการให้เกิดการปรับแบบให้มีความเหมาะสมโดยเร็วที่สุดก่อนที่จะสายเกินแก้” นายวิชัยกล่าว

ด้าน นายวีระพันธุ์ ชินวัตร อุปนายกสมาคมอนุรักษ์ศิลปกรรมและสิ่งแวดล้อม (SCONTE) กล่าวว่า คุณค่าความสำคัญของอาคารหุ่นยนต์เป็นหลักฐานที่สะท้อนการปรับตัวของงานสถาปัตยกรรมไทยในยุคสมัยใหม่และยุคหลังสมัยใหม่ในช่วงคริสต์ทศวรรษที่ 1980 เป็นต้นไป

“ตึกหุ่นยนต์มีความโดดเด่นเป็นเอกลักษณ์ โดยใช้วิธีการออกแบบที่สื่อให้เห็นถึงความก้าวหน้าทางวิทยาการด้านคอมพิวเตอร์ในสำนักงาน และเป็นหลักฐานที่สะท้อนถึงการนำไปใช้อ้างอิงเป็นบทเรียนและศึกษาด้านประวัติศาสตร์สถาปัตยกรรมในโรงเรียนสอนสถาปัตยกรรมหลายแห่ง เป็นหลักฐานที่สะท้อนถึงการยอมรับในระดับนานาชาติ มี การเผยแพร่ในสิ่งพิมพ์ในระดับนานาชาติมากมาย รวมถึงการยอมรับของพิพิธภัณฑ์ร่วมสมัยในต่างประเทศ อาทิเช่น M+ ฮ่องกงนิทรรศการเวนิส เบียนนาเล่ ซิตี้ออนเดอะมูฟ” นายวีระพันธุ์กล่าว

นายวีระพันธุ์กล่าวว่า การอนุรักษ์ควรรักษาโครงสร้าง โดยเฉพาะกรอบอาคารรวมทั้งองค์ประกอบสถาปัตยกรรมตั้งเดิมภายนอกอาคารทั้งหมดเพื่อให้ยังคงเป็นหลักฐานของความสำเร็จของการสร้างสรรค์งานสถาปัตยกรรมของไทยที่เป็นที่ยอมรับ และกล่าวถึงในระดับนานาชาติยุค 1980

นางปองขวัญ ลาซูส ประธาน Docomomo Thai กล่าวว่า ทางกลุ่มกำลังส่งจดหมายร้องเรียนไปที่กรรมาธิการการศาสนา คุณธรรม จริยธรรม ศิลปะ วัฒนธรรม ที่วุฒิสภา ให้ดำเนินการตามความเหมาะสมเพื่อการปกป้องไว้ซึ่งมรดกวัฒนธรรมของชาติชิ้นนี้ เสนอว่า 1.ให้มีการหารือกับหน่วยงานที่เกี่ยวข้อง อาทิ กระทรวงวัฒนธรรม โดยกรมส่งเสริมวัฒนธรรมผู้ดำเนินการมอบรางวัลศิลปินแห่งชาติ ให้มีการทักท้วงในการจัดทำโครงการนี้ไปยังเจ้าของธนาคาร หรือยูโอบี (UOB) ประเทศไทย ให้เกิดความเหมาะสม เพื่อร่วมการอนุรักษ์และคุ้มครองมรดกวัฒนธรรมตามเจตนารมณ์ของรัฐธรรมนูญ และให้มีการพิจารณาการจัดทำมาตรการป้องกันผลงานศิลปกรรมชิ้นสำคัญเป็นที่รู้จักและยอมรับในระดับนานาชาติของศิลปินแห่งชาติที่ได้ถูกประกาศแล้ว

“กรมศิลปากรผู้บังคับใช้กฎหมายโบราณ สถานให้ดำเนินการออกจดหมาย เพื่อเกิดการหยุดยั้งในการทุบทำลายตึกหุ่นยนต์ ตามคำจำกัดความของโบราณสถานที่มีการประเมินในพระราชบัญญัติโบราณสถาน และต้องวางมาตรการในการดำเนินการยกระดับโบราณสถานให้ครอบคลุมไปถึงการปกป้องมรดกสถาปัตยกรรมร่วมสมัยชิ้นสำคัญ เราเสียไปเยอะแล้ว เช่น สกาล่า หรือตึกอาคารศาลฎีกา และให้มีการทำบัญชีอาคารควรค่าแก่การอนุรักษ์ทั้งในการครอบครองของรัฐและเอกชน โดยอาจมีการกระจายอำนาจท้องถิ่นให้ดูแลจัดการ” นางปองขวัญกล่าว

นางปองขวัญกล่าวว่า 2.ให้มีการเร่งปรับปรุงกฎหมาย ระเบียบ และเทศบัญญัติท้องถิ่นที่เกี่ยวกับการบริหารจัดการมรดกสถาปัตยกรรม รวมถึงการออกมาตรการแรงจูงใจในการอนุรักษ์มรดกเหล่านี้ในเชิงเศรษฐกิจ

“เรื่องมาตรการที่ กทม.กำลังเริ่มศึกษาอยู่คือมาตรการ TRD (transit right development) มาตรการโอนสิทธิการพัฒนาของอาคารประวัติศาสตร์ หรืออาคารควรค่าแก่การอนุรักษ์ตามผังเมือง กทม. ในจดหมายถึงธนาคาร UOB เราได้แจ้งเรื่องนี้ไปแล้ว ท่านกำลังจะเสียสิทธิในอนาคต หากท่านทุบทำลาย หรือว่าทำให้เสียรูปลักษณ์และคุณค่าทางวัฒนธรรมของอาคารนี้” นางปองขวัญกล่าว และว่า แนวทางที่ 3.ให้สภาสถาปนิกออกระเบียบปฏิบัติ หรือข้อควรปฏิบัติในการออกแบบปรับปรุงอาคารที่มีคุณค่าเป็นมรดกสถาปัตยกรรมร่วมสมัยระดับชาติ หรือระดับโลกที่ควรแก่การอนุรักษ์

ในช่วงท้ายของการแถลง นายชัชชาติ สิทธิพันธุ์ ผู้ว่าราชการกรุงเทพมหานคร ได้เข้าร่วมรับฟังด้วย

นายชัชชาติกล่าวว่า เป็นข้อมูลใหม่ยังไม่เคยทราบมาก่อน มองว่าเรื่องนี้เป็นเรื่องที่น่าสนใจ ถ้าเป็นไปได้ในอนาคตอาจจะลองลิสต์ตึกที่มีคุณค่าเหล่านี้ไว้ก่อน

“หลายๆ ครั้งเมื่อเราไม่ได้ลิสต์ไว้ พอเกิดเรื่องแบบนี้ขึ้น บางทีมันช้า ถ้าเกิดเราลิสต์ว่าตึกไหนที่มองแล้วว่ามีคุณค่าก็จะจัดการได้ ส่วนตอนนี้ผมก็ต้องดูไปตามกฎหมายก่อน” นายชัชชาติกล่าว

ที่มา:  นสพ.มติชน ฉบับวันที่ 29 เม.ย. 2566